วัดเจดีย์เหลี่ยม
อาณาโบราณสถาน ยุคพญามังรายสร้างเวียงกุมกาม
๑. ประวัติความเป็นมาของวัด ข้อมูลจากหนังสือ “นำชมโบราณสถาน เวียงกุมกาม : ราชธานีแรกเริ่มของล้านนา” โดยศูนย์ข้อมูลเวียงกุมกาม บันทึกไว้ว่า “วัดเจดีย์เหลี่ยม” มีชื่อเรียกเดิมว่า “วัดกู่คำหลวง” เป็นอารามเก่าแก่สร้างขึ้น ในราว พ.ศ. ๑๘๓๑ พร้อมกับการสร้าง “เวียงกุมกาม” เมืองหลวงแห่งแรกของล้านนา เมื่อครั้งพญามังรายยึดครอง เมืองหริภุญไชยได้สำเร็จ จึงโปรดให้สร้างวัด สร้างวัง สร้างหอนอน ขุดคูเวียงทั้งสี่ด้านขนานไปกับลำน้ำปิงสายเก่าและให้นำดิน ที่ขุดจากคูเมืองมาก่อเป็นเจดีย์เพื่อให้เป็นที่บูชาแก่ชาวเมือง พร้อมกับพระราชทานนามว่า “วัดกู่คำหลวง” มีความหมาย ว่าเป็นพระอารามที่กษัตริย์ทรงสร้าง ต่อมาในภายหลังได้มีการเรียกชื่อ “วัดเจดีย์เหลี่ยม” ตามลักษณะของ สถาปัตยกรรมที่ปรากฏ
๒. ความสำคัญของวัด เวียงกุมกามเป็นราชธานีแรกก่อนที่พญามังรายจะตั้ง “เวียงพิงค์” หรือ “นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่” เพราะเหตุบริเวณเวียงกุมกามถูกน้ำท่วมด้วยกระแสน้ำปิงเปลี่ยนทิศทาง แต่ปัจจุบันวัดเจดีย์เหลี่ยมยังคงแสดงร่องรอย ประวัติศาสตร์ เป็นศูนย์กลางการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม โดยรถม้าโบราณในเวียงกุมกาม ช่วยสร้างรายได้และส่งเสริมอาชีพ
ให้แก่คนในชุมชน ๓. สถาปัตยกรรมโดดเด่น
องค์เจดีย์ประธานตั้งอยู่ด้านหลังพระวิหาร กู่คำหลวง มีลักษณะเดียวกับ “พระเจดีย์สุวรรณ-จังโกฏิ” วัดจามเทวี จังหวัด ลำพูน เป็นเจดีย์เหลี่ยมก่ออิฐฉาบปูนขาว ศิลปะหริภุญไชยยุคต้น ตั้งอยู่บนฐานเขียงสีเหลี่ยมจัตุรัสขนาดใหญ่ กว้างด้านละ ๑๗.๔๕ เมตร สูง ๓๐.๗๐ เมตร องค์เจดีย์มีลักษณะเป็นมณฑปสี่เหลี่ยมทรงปราสาทลดหลั่นกัน ๕ ชั้น ย่อเก็จบัวคว่ำ และหน้ากระดานท้องไม้ลูกแก้ว มณฑปแต่ละชั้นประดิษฐานพระพุทธรูปประทับยืนปางต่าง ๆ ภายในซุ้มจระนำทั้ง ๔ ด้าน ด้านละ ๑๕ องค์รวมทั้งหมด ๖๐ ซุ้ม กรอบซุ้มตกแต่งลายปูนปั้นลวดลายพรรณพฤกษา เกี่ยวสอดและปูนปั้นพญานาคคู่ ปลายหางพันสลับชั้นขึ้นไป มุมบนทั้งสีของมณฑปแต่ละชั้นตกแต่งลวดลายปูนปั้น และประดับเจดีย์จำลองรวมจำนวน ๒๐ องค์ ส่วนเครื่องยอดขององค์เจดีย์เป็นบัวสี่เหลี่ยมสามชั้น คั่นด้วยชั้นลูกแก้ว รองรับส่วนปลียอดลักษณะบัวทรงสี่เหลี่ยมประดับ ลวดลายปูนปั้นและกระจกแก้วอังวะ ส่วนยอดสุดประดับฉัตรโลหะปิดทอง ปัจจุบันกรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียน เป็นโบราณสถานของชาติ เมื่อวันที่ ๑๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๓
วิหาร อาคารก่ออิฐถือปูนรูปทรงสถาปัตยกรรมล้านนา หลังคาซ้อนชั้น หน้าบันประดับเครื่องไม้แกะสลักลวดลายรูป พระพุทธเจ้าและพระอัครสาวก ราวบันไดทางขึ้นประติมากรรมปูนปั้นมกรคายนาค ทางพันเกี่ยวกับต้นเสาหน้า พระวิหาร ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัย เป็นองค์พระประธานประทับอยู่ใต้ฉัตรสีทองห้าชั้น จิตรกรรมฝาผนัง เล่าเรื่องพุทธประวัติ
อุโบสถ อาคารก่ออิฐถือปูนสถาปัตยกรรมล้านนา หน้าบันประดับลวดลายปูนปั้นสีเหลืองทองอร่าม ทางเข้าด้านหน้า ทั้งสองข้างประติมากรรมปูนปั้นตัวมอม ตั้งอยู่ทางทิศเหนือด้านหน้าพระวิหาร บริเวณมุมตะวันตกเฉียงใต้ของวัดเป็นที่ตั้ง กุฏิพระสงฆ์และอาคารพิพิธภัณฑ์ ขอบเขตวัดแวดล้อมด้วยกำแพงทั้ง ๔ ด้าน
ม.๑ ต.ท่าวังตาล อ.สารภี จ.เชียงใหม่ ๕๐๑๔๐
GPS: 18.753936, 98.995947
